فیس‌بوک،باشد یا نباشد؟مسئله این است
اینجا فیس‌بوک است.دنیایی مجازی که حالا بعضی افراد در آن یک صفحه دارند که مثل یک خانه شخصی سرقفلی‌اش با خودشان است و رمز و کلیدش را هم فقط خودشان می‌دانند کجا بگذارند.
اینجا فیس‌بوک است یک دنیای مجازی که سرشار از لایک‌ها هست که به شیوه فارسی‌اش همان پسندیدن خودمان می‌شود.حالا بحث‌ها بر سر این مجازی خانه بالا گرفته است که باید رفع فیلتر شود یا خیر؟شاید روزی که مارک زاکربرگ،موسس فیس‌بوک این صفحه مجازی را درست می‌کرد،فکرش را هم نمی‌کرد این پدیده مجازی آنقدر سر و صدا به پا کند.
این روزها فیس‌بوک مهمانان زیادی دارد.اعضای دولت در این صفحه مجازی حضور دارند و گزارش‌های روزانه خود را از طریق این مجازی خانه به گوش مردم می‌رسانند.اما نکته اصلی اینجاست که فیس‌بوک فیلتر است.
طی آخرین اظهارنظرها علی جنتی،وزیر ارشاد در مورد فیلترینگ فیس‌بوک و رفع فیلتر از این مجازی خانه، گفته است:«از نظر من«فیس‌بوک» جزو مصادیق مجرمانه نیست و بسیاری از ارتباطات در آن سالم و درست است.»از سویی دیگر،«بحث اینکه عضویت در فیس‌بوک جزو مصادیق مجرمانه هست یا خیر،جای بحث دارد و ما تاکنون در کمیته تعیین مصادیق مجرمانه جلسه‌ای برای رسیدگی به این موضوع تشکیل نداده‌ایم.
اگر ما در جلسات این کمیته شرکت و موضوع را پیگیری کنیم،حتما این موضوع را مطرح می‌کنیم؛»وزیر ارشاد،در مورد حضور خود در فیس‌بوک گفته است:«من در فیس بوک عضو هستم،با داخل و خارج از کشور در ارتباط هستم و در این روزها نیز در مورد ایام عاشورا با یکدیگر صحبت می کنیم و از نظر من فیس بوک جزو مصادیق مجرمانه نیست.»در مورد فیس‌بوک و لازمه وجود آن، دکتر عبدالرضا عزیزی،رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس به تهران‌امروز می‌گوید:«فیس‌بوک،یک شبکه غربی است،اما ما طبق مواردی که در قانون اساسی آمده است و توسط مجلس تصویب شده و شورای نگهبان آن را تایید کرده است،عمل می‌کنیم.»
با تکنولوژی نمی‌توان مبارزه کرد
«با تکنولوژی و علم روز نمی‌توان مبارزه کرد،اما جاسوس‌های زیادی در فیس‌بوک حضور دارند.» این گفته‌های رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس است.عزیزی،تاکید می‌کند:«جاسوس‌های زیادی در فیس‌بوک وجود دارند که ممکن است دامن جوانان را بگیرند، اما عضویت در این محیط مجازی هم باید مدیریت شده باشد.جوانان از مقاصد دشمن خبر ندارند،باید افراد را آگاه کرد تا حساب شده در این صفحات حضور داشته باشند.»از سویی دیگر،«فرهنگ ایران،با فرهنگ غرب متفاوت است و ممکن است یکسری اتفاقات که در این شبکه‌های مجازی به‌وجود می‌آید، برای ایرانی‌ها قابل‌قبول نباشد.»این نماینده مجلس نهم، می‌گوید:«خودش عضو (وایبر)هم هست،اما اینها فضایی است که هم نمی‌توان ندیده‌اش گرفت و هم نمی‌توان نسبت به عضویت افراد جامعه در آنها بی‌تفاوت ماند.»
در مورد پدیده جاسوسی در فیس‌بوک چندی پیش،ادوارد جوزف اسنودن افشاگر جاسوسی آمریکا و کارمند سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا،اعلام کرده بود: «سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا،برای ردیابی و جمع‌آوری اطلاعات وارد سرورهای شرکت‌های اینترنتی،از جمله گوگل،فیس‌بوک،اسکایپ،یوتیوپ شده‌اند و اقدام به جمع‌آوری اطلاعات شهروندان آمریکایی کرده‌اند.»
عضویت 30 درصد از جوانان ایرانی در فیس‌بوک
دکتر مجید ابهری،رفتارشناس و آسیب‌شناس اجتماعی در مورد نقش فیس‌بوک، در جامعه امروز می‌گوید:«شبکه فیس‌بوک،توییتر و یوتیوپ از پیشگامان شبکه‌های اجتماعی هستند،که مثل بسیاری از ابزارهای دیگر فناوری بدون بسترسازی فکری و فرهنگی،وارد جامعه ایران شده‌اند.شبکه‌های اجتماعی درست مثل اسلحه هستند،که اگر دست دزد بیافتند،سرقت و قتل‌و‌غارت می‌کند. اگر دست سرباز باشد، از خاک و کشور و مردم دفاع می‌کند و اگر دست یک شکارچی باشد، مشخص است که اقدام به شکار می‌کند.» ابهری تاکید می‌کند:«شکارچیان فرهنگی در سامانه فیس‌بوک،اهداف خود را شکار کرده و جمع می‌کنند؛ اما ما باید هوشیار باشیم. 30درصد جوانان ایرانی،عضو فیس‌بوک هستند و به‌علت اینکه اجازه عرضه تولیدات فکری خود را در آن پیدا کرده‌اند،دارای اعتماد به نفس و غرور خاصی شده‌اند.وقتی یک جوان تراوشات فکری و ذهنی خود را با بیش از 100میلیون کاربر در سراسر جهان به اشتراک می‌گذارد و از آن سوی دنیا لایک(پسندیده‌شدن)را می‌گیرد، احساس غرور و شخصیت می‌کند. از این منظر، این شبکه‌ها مفید هستند.»
آموزش مهارت کاربردی به جوانان
دکتر مجید ابهری، درباره فیلترینگ فیس‌بوک معتقد است:«از نگاه رفتارشناسی به‌جای فیلتر یا تخریب، ما باید به نوجوانان و جوانان آموزش دهیم؛ زیرا فیلتر هم دیگر کارساز نیست. چراکه با تلفن‌های همراه و وجود نرم‌افزارهایی مانند:وی چت، تانگو و امثال اینها دیگر فیلتر مفهوم ابزاری خود را از دست می‌دهد.» از سویی دیگر، «بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم،بعضی از دولتمردان دارای صفحه شخصی در فیس‌بوک شدند،این رفتار برای جوانان یک الگوی اساسی است،اما برای بعضی این سوال پیش آمده است،اگر فیس‌بوک بد است،پس چرا وزرا در آن عضو هستند؟ و اگر خوب است،چرا ما نباید در آن عضو باشیم؟نکته مهم در اینجاست که ممکن است 10درصد از کاربران فیس‌بوک استفاده غیرمجاز و غیراخلاقی از آن انجام دهند،اما بقیه هدفی دیگر را دنبال می‌کنند.در یک پایش میدانی در بین 2650 جوان بین 17 تا 26 سال، هشتاد درصد از آنها حضور در فیس‌بوک را فقط به‌عنوان سرگرمی و گذرانیدن وقت اعلام کرده‌اند.10درصد برای پیدا کردن دوست در کشورهای دیگر،پنج درصد استفاده‌های علمی و فرهنگی و پنج درصد استفاده از فیس‌بوک را به‌عنوان ایجاد رابطه با جنس مخالف انتخاب کرده‌اند.بنابراین باید آموزش‌های مهارت کاربردی به جوانان داده شود.»
اعضای دولت از فیلترینگ فیس‌بوک گذشتند
تا مدت‌ها اشاره مستقیم به‌نام فیس‌بوک در خبرها به نوعی با مشکل مواجه می‌شد.اما حالا به جایی رسیده‌ایم که اعضای کابینه به راحتی از حضور خود در این شبکه‌های مجازی سخن می‌گویند و گاهی هم خبرنگاران از آنها در مورد حس و حالشان در لایک‌ها(پسندیدن) و کامنت‌هایی(پیام) که مردم،پای استاتوس‌هایشان(دل‌نوشته)می نویسند، می‌پرسند. اما فیس‌بوک در ایران فیلتر است.حتی چندی پیش،وزیر ارشاد از فیلترینگ این شبکه مجازی اظهار بی‌اطلاعی کرده بود و پرسیده بود:«مگر در حال حاضر دسترسی به فیس‌بوک راحت نیست؟»و اعلام کرده بود:«نه‌تنها فیس بوک بلکه سایر شبکه‌های اجتماعی نیز قابل دسترسی شوند و قید غیرقانونی برای دسترسی به آنها برداشته شود و افراد راحت‌تر به این سایت‌ها دسترسی داشته باشند.» درباره موارد قانونی ورود به شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده، علی نجفی توانا، استاد دانشگاه می‌گوید: با تصویب قانون جرایم رایانه‌ای در سال 1388،دسترسی به برخی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی جرم تلقی شد، وی گفت: در هیچ یک از قوانین موضوع ورود به سایت‌ها یا عضویت در سایت‌های مختلف مانند فیس‌بوک،توییتر و امثال آنها جرم تلقی نمی‌شود و برای آن مجازاتی پیش‌بینی نشده است، اما پس از تصویب قانون جرایم رایانه‌ای در سال 1388، قانونگذار دسترسی به برخی سایت‌ها با استفاده از اقداماتی که موجب شکست فیلتر انجام شده توسط نهادهای ذی‌ربط شود را جرم تلقی می‌کند.وی با استناد به مواد 1، 21، 22 و بند پ ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای، ادامه داد: ضوابط موجود در این زمینه مجموعا استفاده از فیلترشکن را به‌نوعی ورود غیرمجاز با استفاده از شکست حریم تعیین شده توسط مراجع ذی‌ربط، قابل کیفر دانسته است.نجفی‌توانا، در گفت‌وگو با خبرآنلاین می‌گوید:«در بند «پ» ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذرواژه یا هر داده‌ای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای متعلق به دیگری را فراهم کند جرم است.به عقیده اینجانب در هیچ یک از مواد این قانون و قوانین دیگر به‌طور آشکار عضویت در سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی و دسترسی به آنها جرم نیست،مگر اینکه به‌طور مشخص در قانون پیش‌بینی شود با وجود این، کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، نیروی انتظامی و قوه قضائیه شکست کلیدواژه‌ها و دسترسی به محتوای غیرمجاز را قابل تعقیب می‌داند.وی درباره عضویت برخی مقامات در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده گفت: در این رابطه دو مطلب قابل توجه است. مطلب اول اینکه عضویت در سایت‌ها همان‌طوری که قبلا بیان شد ممنوع تلقی نشده و قابل مجازات نیست اما باید به این نکته توجه کنیم که به هر کیفیت وقتی کسی در این شبکه اجتماعی عضو می‌شود یعنی به آن شبکه ورود پیدا کرده است و در حقیقت فیلتر و عایق موجود را شکسته است؛ لذا اگر ممنوعیتی وجود داشته باشد باید بدون تردید متوجه همه باشد هر چند اصولا ایجاد ممنوعیت در قرن اطلاعات در فضای مجازی موثر نیست.
فیس‌بوک هم تهدید است هم فرصت
تاکنون بسیاری از مسئولان موافقت و مخالفت خود را در زمینه رفع فیلتر از فیس‌بوک بیان کرده‌اند. سرازیر شدن یکباره اعضای هیات دولت به استفاده از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده و انتشار گزارش روزانه آنها از مجموع فعالیت‌شان در این شبکه‌ها باعث شده که بسیاری از کاربران سر دوراهی قرار بگیرند و این سوال را بپرسند که اگر عضویت در شبکه‌های اجتماعی ممنوع و استفاده از فیلترشکن‌ها نیز براساس قانون جرایم رایانه ای جرم است، پس چگونه مردان دولتی به‌راحتی در این شبکه‌ها عضو و به فعالیت مشغول هستند. این ابهامات باعث شد که حتی محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات چندی پیش در گفت وگو با خبرنگاران از تشکیل کارگروه ویژه در دولت برای بررسی رفع فیلترینگ فیس‌بوک خبر بدهد.وی در خصوص این کمیته گفته است: فیلترینگ، کمیته خاص خود را دارد که در قوه قضائیه فعالیت می کند؛ اما این کمیته در رابطه با فیس بوک فعالیت خواهد کرد.از سویی دیگر،احمدرضا رادان،جانشین فرمانده نیروی انتظامی،در مورد شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک گفته بود:این گونه امکانات و صفحات در فضای مجازی هم تهدید است و هم فرصت.اینگونه امکانات در فضای مجازی لبه تیزی هستند که اگر خوب استفاده شوند، می‌تواند فرصت باشد و البته نیاز به دستورالعمل و راهکارهایی دارد که هنوز تعریف نشده است.اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده ناجا در واکنش به استفاده برخی از وزرای دولت حسن روحانی از فیس‌بوک گفت:«تبعیت از قانون برای همه لازم است» اما در عین حال فرمانده ناجا گفت: «به‌نظر شخصی او می توان از فیس بوک در «جاهایی هدفمند و خدمت‌محور» استفاده کرد.» این حکایت فیس‌بوک است. شبکه‌ای جهانی که مارک زاکربرگ، در 4فوریه 2004 تاسیسش کرد تا دنیای ارتباطات را گسترش دهد.اما هنوز نمی‌توان به این سوال پاسخ داد که استفاده از این مجازی خانه خوب است یا خیر؟رفع فیلتر شود یا نشود و حکایت همچنان باقیست.